معرفی فرومد

به گزارش میامی نیوز،فریومد روستای است بر پای دامن کوه هایی که مشرف است بر جاده فعلی میامی به سبززوار. ضبط اغلب اسامی در فرهنگ جغرافیایی ایران به شکلی که مورد تلفظ مردم محلی است تفاوت دارد و فریومد را مکررا فرومد می گویند. فرومد مشهور است برای آنکه هم مزار ابن یمین شاعر و هم یکی از مجلل ترین مساجد تاریخی پر نقش و نگار ایران در آن است. چند سال است که فرومد از مراکز فلفل کاری ایران شده است. در نوروز و بهار که فلفل ها می رسد و بر پشت بام ها آنها را می گسترند تا خشک شود منظره آبادی دیدنی و دلپذیر است.»

ایرج افشار

روستایی است که از توابع بخش مرکزی شهرستان میامی . در سال ۱۳۹۰ که جمعیتش را شمارش کردند، چیزی در حدود ۵۲۹ نفر سکنه داشت. حالا هم کمی بیشتر یا کمتر از همین عدد جمعیت دارد. می خواهیم به دیدار روستایی تاریخی در قومس قدیم برویم؛ «فرومد». نام فرومد چه در نوشتار و چه در گفتار مردم،  تغییرات زیادی داشته و به صورت های گوناگونی نوشته شده است. احمد بهمنیار مصحح کتاب «تاریخ بیهق» در ملحقاتی که به اصل کتاب افزوده،  آورده است: «]فریومد[ چون برگوید نام بخشی از سبزوار است که مرکز آن نیز همین نام دارد و قصبه فریومد در شانزده فرسخی شمال غربی سبزوار میان صدرآباد و مزینان واقع است، این نام را در فرهنگ  ها به چندین وجه ضبط کرده اند و از آن جمله است فرمد،  فرهومد، فرومد و فرماد چون سرمد،  سرگوبد، نگوید و فرهاد و در محاوره امروز فرومد و فریمد گویند،  ابن یمین شاعر معروف از این قصبه بوده است.» فرومد در جاده میامی به سبزوار قرار دارد. اگر ۱۰۵ کیلومتر از میامی به طرف شرق بروید، فرومد در انتظارتان خواهد بود. از آنجا که این روستا در دامنه ارتفاعات منیدر واقع شده،  نوروز و بهار هایش معتدل و در زمستان هوایی نسبتاً سرد دارد. گذشته فرومد به دوران پیش از اسلام باز می گردد که مهم ترین نشانه آن،  ذکر نامش در مسیر جاده تاریخی ابریشم است. فرومد دو شخصیت برگ هم دارد که ابن یمین و شیخ حسن جوری هستند. در فرومد،  هر محله به نام کوچه خوانده می شود که کوچه پشندو، کوچه بالا و کوچه جنو از این دست است. هر چند اگر به نام  های دیگری نیز چون گازر گاه،  قاله پسه سو، شه نشی،  مفتاباد، سرسنگ،  قال خیوو، سرحموم، سرآسیا و نصرتیه برخوردید، بدانید که اینها اسمای محله های کوچک تر فرومد است. از جمله بازی های مردم این روستا می توان کشتی ، هفت سنگ،  الک دولک یا الک بازی، گوراس (شبیه کرکیت)، کبدی (زو) اشاره کرد. حالا می خواهیم به این روستا برویم تا ببینیم چه برای دیدن و لذت بردن در چنته دارد.

§         مسجدی از عهد سلاجقه و ایلخانان مغول

یکی از نمودهای کهن روستای فرومد، «مسجد جامع» آن است. بنایی شگفت انگیز که هر بیننده ای را به حیرت وا می دارد. اگر به این روستا سفر کردید، یقین بدانید که عظمت این بنا چنان خواهد بود که ناخودآگاه برای دیدار از این مسجد خواهید شتافت. گفته می شود مسجد جامع فرومد که به لحاظ معماری نیز جایگاهی ویژه دارد، روی بقایای یک آتشکده بنا شده است. این مسجد دو ایوانی، در مساحتی به اندازه ۸۲۰ متر مربع ساخته شده و گچبری ها و آجر کاری های آن چشم نواز است. هر چند که امروز از آن جلال و شکوه گذشته خبری نیست، اما هنوز هم حرف های زیادی برای گفتن دارد. قدیمی ترین سندی که نشان از قدمت این مسجد دارد روایتی است از ابوالحسن بیهقی معروف به ابن فندق درباره برگزاری نماز آدینه در شهرهای دیار بیهق در اواسط قرن ششم هجری:  »درین ناحیت در ۱۵ موضع نماز جمعه رفتی و خطبه: دیه جلین، قصبه سبزوار، خسروجرد، کسکن، سدیر، کراب ، باشتین، نامن، دیوره، جشم، خسروآباد، مزینان، بهمن آباد، «فریومد» و ده بیشین، که امروزه در هشت موضع می رود.»  اما درباره تاریخ این مسجد دو روایت میان مورخان وجود دارد. برخی بر این اعتقاد هستند که ایوان جنوبی در دوره سلجوقی و ایوان شمالی بعدها در دوره ایلخانی به بنا، الحاق شده است. در این باره «دونالد نیوتون ویلبر» پژوهشگر معماری اسلامی در کتاب «معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان» می نویسد: «ایوان جنوبی اول در دوره سلجوقی ساخته شد… در دوره مغول،  ایوان جنوبی دوباره ساخته شد و طاق نماهای صحن و کلیه ایوان شمالی در آن برای اولین بار بنا شد.» اما برخی نیز بر این اعتقاد هستند که هر آنچه در مسجد وجود دارد، در دوره سلجوقی ساخته شده و ایلخانیان آن را مرمت کرده اند. این مسجد کتیبه ای که نام و نشان بانی را در خود داشته باشد، ندارد اما تزیینات نفیس و پر تکلف بنا، خبر از بانی ثروتمندی می دهد که توانسته این بنای عظیم را حمایت مالی کند. محراب با شکوه و مثال زدنی این مسجد را می توان نمونه ای شاخص از معماری و هنر دوره ایلخانی به شمار آورد که در دوره بعد به بنا اضافه شده است. ظرافت این بنا به گونه ای است که نقوش اسلیمی و حصیری شکل آن، جلوه خاصی پیدا کرده است. افزون بر این همه،  نمی توان از کتیبه های متبرک به آیات قرآن به خطوط کوفی و ریحان هم گذشت ک غنایی عجیب به این بنا داده است.

در فرومد مسجدی بسیار بزرگ و با شکوه وجود دارد که منتظر نگاه مسئولین برای مرمت وبازسازی است. چنین به نظر می رسد که این مسجد در آغاز معبدی زرتشتی بوده و بعدها به صورت مسجد تغییر شکل یافته است. ایوان های بلند و فضای کوچک داخل آن به آتشکده بیشتر می ماند تا به مسجد. این فکر از دیر باز در میان مردم رواج یافته است که این مسجد نماز ندارد زیرا بسیار مزین و منقش است و این می رساند که تزیینات و آثار هنری بسیار در مسجد بوده که متأسفانه روزگار ، همه را به باد داده است. مسجد گنبدی بزرگ داشته که قریب ۱۰۰ سال پیش فرو ریخته است. این مسجد در قرن ششم هجری قمری ساخته شده است. آثار گچبری ها،  تزیینات،  محراب و خطوط بسیار ممتازی که در آن است حکایت از زیبایی ها و تزیین های اولیه آن می کند.

دکتر علی شریعتی، مجموعه آثار ۳۶ / آثار جوانی، بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی با همکاری انتشارات چاپخش

روستای ادبیات و تاریخ

کمتر روستایی را در ایران می توان یافت که دو چهره برجسته:  یکی در ادبیات و دیگری در تاریخ،  داشته باشد اما روستای فرومد این ویژگی را داراست. «ابن یمین فریومدی» شاعر قطعه سرای اواخر قرن هفتم و هشتم هجری و «شیخ حسن جوری» از رهبران نهضت سربداران، هر دو از همین خطه هستند و مزارشان نیز در همین جاست.

یکه تاز قطعه سرا

آن کس که بداند و بداند که بداند

اسب خرد از گنبد گردون بجهاند

آن کس که بداند و نداند که بداند

آگاه نمایید که بس خفته نماند

آن کس که نداند و بداند که نداند

لنگان خرک خویش به منزل برساند

آن کس که نداند و نداند که نداند

در جهل مرکب ابدالدهر بماند

شاید خیلی از شما،  این قطعه معروف را شنیده باشید و تا به امروز، نمی دانستید که شاعر آن ابن یمین است. مردی که ابتدا در دیوان استیفا مشغول بود و ملقب به مستوفی دربار خواجه علاءالدین محمد فریومدی. هم در تبریز رحل اقامت افکند و هم در مناطق مرکزی ایران موسوم به عراق عجم. او اگر چه در درگیریهای میان ایلخانان مغول حضور داشت؛ اما در اواخر عمر به خراسان بازگشت. نوشته اند که ابن یمین مردی قانع و معتقد به بنیان های اخلاقی بود. او پس از ۸۴ سال،  در روز شنبه ۸ جمادی الآخر ۷۶۹ هجری قمری در زادگاهش در گذشت. بر سنگ مزارش چنین حک کرده اند: «آرامگاه امیر فخرالدین محمد ابن یمین الدین متخلص به ابن یمین، شاعری بوده است دانشمند، دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده است. دیوان کامل او در جنگ سربداران از بین رفته و دیوان دیگری تنظیم کرده که به جای مانده است.» دیوان اشعار ابن یمین را شادروان «سعید نفیسی» تصحیح کرد و دیباچه مبسوطی نیز به تاریخ «طهران / ۹ آبان ۱۳۱۸» بر آن نوشت و کتابفروشی مروج،  آن را در قطع رقعی و در حجم ۲۸۴ صفحه منتشر کرد. او در بخشی از این دیباچه،  این شاعر قطعه سرا را چنین توصیف کرده است:  «]او[ یکی از سرایندگان درجه دوم زبان فارسی است. اشعار وی مخصوصا مقطعات بسیار دل انگیز روان پر مغزی که گفته است،  از زمان وی تا اکنون همواره در میان فارسی زبانان شهرت و رواج بسیار داشته است… از آثار ابن یمین پیداست که مردی قانع، گوشه نشین، وارسته و پارسا بوده و به مبادی اخلاقی پیوستگی تام داشته و … مقطعات اخلاقی بسیار سروده و روی هم رفته در حدود ۱۵ هزار بیت شعر از او در دست است که نزدیک سه هزار بیت آن مقطعات اخلاقی است.» حتی شاید جالب باشد که بدانید در سال ۱۸۲۵، «شلستا وسرد» خاورشناس اتریشی اشعار او را به زبان آلمانی ترجمه کرد و به اروپاییان شناساند. مزار ابن یمین که در نزدیکی مسجد جامع قرار دارد،  بنایی شش گوش است که معماری آن چون گل شکفته ای به نظر می رسد. طرح ساخت این بنا، از فروردین سال ۱۳۵۳ و به همت سپهبد فرج الله آق اولی؛ رییس وقت انجمن آثار ملی تصویب شد و مهندس محسن فروغی، کار آن را تا پایان سال ۱۳۵۴،  به اتمام رساند.

سربداری که تن به ذلت نداد

واجب بود از راه نیاز،  اهل زمن را

درخواستن از حق به دعا، «شیخ حسن» را

آن سایه یزدان که چو خورشید بیار است

رایش به صفا، روی زمین را  و زمن را

او برای پایداری دینش رشادت های بسیار کرد به گونه ای که حتی شاعر معاصر وی؛ ابن یمین فریومدی را هم به سرایش چنین شعری واداشته بود. او در روستای جور از توابع نیشابور به دنیا آمد. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی به سبزوار رفت و به حلقه پیروان و شاگردان شیخ خلیفه مازندرانی پیوست. او عالمی از شیعیان اثنی عشری بود که با توسل به اصول این مذهب،  در مقابل ظلم ظالمان که از حمایت علمای درباری نیز برخوردار بودند به مبارزه پرداخت تا سرانجام حکم تکفیر شیخ خلیفه صادر شد و او را به دار آویختند. از این زمان بود که یاران او، گرد «شیخ حسن جوری» جمع شدند و جنبش سربداران شکل گرفت. او و یارانش در پی برابری، برداری و تعدیل ثروت بودند و می کوشیدند. یکی از گفته های معروف او در همین باره است که: «ما باید از خدا اطاعت کنیم و هر کس خلاف دستورهای قرآن عمل کند، عصیانگر است و بر دیگران واجب است تا برای دفع او قیام کنند.» سرانجام در نبردی که میان یاران او و سربازان حکومت محلی آل کرت در زواره در حوالی تربت حیدریه رخ داد،  شیخ حسن در ۱۳ صفر ۷۴۳ هجری قمری کشته شد. گفته شده که ابتدا او را در نزدیکی بازار سبزوار، کنار شیخ خلیفه مازندرانی به خاک سپردند اما بعداً پیکر او به محل کنونی منتقل شد. پیروان شیخ حسن جوری اما تا ۴۰ سال بعد نیز به مبارزه با ظلم زمانه پرداختند تا آنکه سرانجام «نجم الدین خواجه علی مؤید» به عنوان آخرین امیر سربداران، حکومت را تحویل و تسلیم امیر تیمور گورکانی کرد. در سال ۱۳۶۳، مجموعه ای تلویزیونی به نام «سربداران» به کارگردانی محمد علی نجفی ساخته شد و در آنجا هم نقش شیخ حسن را امین تارخ بر عهده داشت. مزار او تا سال ۱۳۸۸، به شکل نامناسبی رها شده بود تا آنه در آن سال ، بازسازی صورت گرفت. اگر از فرومد، ۶ کیلومتر به طرف غرب بیایید،  دو کیلومتر مانده به روستای کلاته میر علم فیروزآباد، روی تپه ای مشرف بر زمین های کشاورزی و کاریز جور،  این سربدار آرمیده است.

«فر» فرومد

مساجد از نخستین بناهایی هستند که دربازدید از شهرهای تاریخی سراغ شان خواهیم رفت و چه بسیار سفرهایی که صرفا به منظور دیدار از یک مسجد تاریخی انجام می شوند و چه بسیار شهرها و روستاهایی که صرفا به منظور دیدار از یک مسجد تاریخی انجام می شوند و چه بسیار شهرها و روستاهایی که شهرت خود را مدیون مساجدشان هستند. فرومد با دو بنای خود هر گردشگر یا بیننده ژرف بینی را به سفری تاریخی فرا می خواند؛ مسجد جامع فرومد و آرامگاه ابن یمین فریومدی شاعر قرن هشتم هجری، در نیمه دوم قرن هفتم هجری به خصوص در اواخر تسلط ایلخانیان مغول (نیمه اول قرن هشتم)، روستای مذکور و آبادی های اطراف آن از نظر سیاسی اهمیت زیادی داشت و ایجاد نهضت سربداران، آبادانی این روستا را که تقریبا مرکز فعالیت آنان محسوب می شد بیش از پیش افزایش داد. بقعه شیخ مجاهد نیشابور –شیخ حسن جوری- نیز در این منطقه و روی تپه ای در دو کیلومتری روستای کلاته میرعلم فیروزآباد در حوالی فرومد واقع شده است.

نشان مسجد دو ایوانی را بی  هیچ گفت و گو از سده هفتم در دست داریم. خوشبختانه دو ایوان مسجد زوزن هنوز بر جای و پس از آن مسجد فرومد را می بینیم که دو ایوانی ساخته شده است. ایوان  های شمالی و جنوبی مسجد به فاصله سه فرش انداز از یکدیگر، رو در روی یکدیگر، برای بیننده ایستاده در صحن مسجد، تداعی گرابهت و عظمت یک بنای خراسانی مملو از تزیینات منحصر به فرد گچی و آجری است. ایوان جنوبی مسجد بزرگ  تر و کمی مرتفع  تر از ایوان شمالی است که این اختلاف ارتفاع صرفا به دلیل جهت قبله مسجد بوده است. ارتفاع ایوان جنوبی بیش از ۱۲ متر است. تزیینات گچبری در این مسجد به درجه ای اعلا رسیده است. گچبری ها آن چنان متنوع  اند که صدها طرح و نقش را در خود جای داده اند. طرح ها و فرم های مختلف گیاهی با گل و برگ و پیچک، کنگره و انواع و اقسام نقوش هندسی همه به زیباترین شکل پرداخته شده  اند. در تزیینات مسجد جامع فرومد علاوه بر سمبل  های بصری سنتی، چون نقوش هندسی، گیاهی و اسلیمی کتیبه نقش عمده ای در تزیین بنا ایفا می کند. بر پیشانی قوس محراب کوچک داخل درگاه ارتباطی واقع در دیوار شرقی ایوان جنوبی کتیبه ای به خط کوفی قرار دارد که حاوی سوره اخلاص است و نکته عجیبی که در آن دیده می شود این است که سوره بدون بسم الله نوشته شده است که احتمالا چنین اتفاقی به دلیل کمبود جا رخ داده و چنین اتفاقی بسیار نادر و غیر معمول است. از دیگر کتیبه های جامع فرومد، کتیبه های خط ریحان است که نمونه زیبای آن در رباط شرف دیده می شود و در این مسجد بیش از خط ثلث به کار رفته است و در ایوان جنوبی مسجد مشاهده می شود. و تنها یک کتیبه در حاشیه محراب ایوان جنوبی مسجد به خط ثلث وجود دارد. مسجد جامع فرو مد با ویژگی هایی چون ایوان های مرتفع و نزدیک به هم و نداشتن گنبدخانه و مناره، از مسجد دو ایوانی سبک خراسانی است که موزه تزیینات معماری به شمار می رود.

دیار انگور، گردو و ابریشم

مسافت از این قریه تا مزینان چهار و تا میامی ۲۴ فرسخ می شود. تا قریه صدرآباد که در میانه منزل عباس آباد و مزینان است دو فرسخ ]و[ نیم می شود. وقوعیت قریه تا کوه که در سمت شمال قریه است،  نیم فرسخ و کوهی است که در سمت جنوب و در وسط بلوک مزینان و اینجاست. راه میان کوه از دره که داخل و بعد خارج می شوی یک فرسخ، چشمه آبی آن طرف دارد که دم کوه و آب آن جاری است و چشمه دیگر این سمت که به فرومد می آید می باشد و هنوز از گدوک ]معبر یا گردونه کوه[ پایین نیامده به جلگه داخل نشده در دره و کوه است و آب باریک بسیار کمی دارد. از سرگدوک تا فرومد دو فرسخ است که صحراست و جلگه و دهات بلوک مزینان چند پارچه  ای که در طرف شرقی قریه فرومد است و در دامنه کوه واقع شده ظاهر و هویداست. در وقت آمدن و به سمت دست راست است. بنای اینکه در این روزگار در گودی اتفاق افتاده و خیلی قریه بزرگی است که از دور شهری به نظر می آید و در حقیقت همچنین است. وجه تسمیه فرومد آنچه از تواریخ ونیز، استنباط شده، اینکه عرض می شود. قریه فرومد از بناهای فرامرز پسر رستم است و اینجا شهری بنا کرده بوده که همه این جلگه و صحرا راه هایی داشته، بعضی از علامات و اثر آنها باقی است برج های بسیاری دارد که بعضی خراب شده و برخی ریخته است و نشانه های دیگری هست که از عمارات و بیوتات باقی است بعضی جاها را می کنند که خاک آن را به اراضی ببرند علامت خانه، تنور و دیوار ظاهر می شود و خانه های رستمی در السنه خلق مشهور است که آنجا را می کاوند و بعضی چیزها پیدا می کنند الانه که مشاهده می کنی خیلی بنا بوده است و قلعه ای در وسط قریه از آن بناها هنوز باقی است که در ایام ناامنی خلق به آنجا می روند و بسیار استحکام دارد،  اطراف قریه هم از این قبیل علامات بسیار است. مختصراً در افواه خلق کم کم فرامرز فرومد شده است. باغ های بسیار دارد که سه سمت قریه را احاطه کرده و سوای طرف شمالی، محصولات از توت، سیب، زردآلو، انگور، گردو و انجیر دارد، اشجار توت کرم پیله ابریشم بسیار است. در میان کوچه ها و محلات اشجار چنار، گردو و توت در لب نهرها غرس است. دو دروازه دارد، یکی به سمت شرقی و یکی به طرف غرب. دیوار بست دارد لکن نه به قاعده مساجد، تکایا و حمامات دارد ولی مسجد جامعی دارد در طرف غروب قریه که از بناهای قدیم است و نزدیک به امامزاده سلطان سید احمد است که عرض خواهد شد. الحق این مسجد جامع خیلی جامعیت دارد و نقل او خیلی است تا به چشم ملاحظه نشود به تعریف و توصیف،  درشت نمی آید.»

قصبه ای با بیمارستان و پرستار

در تمام ایران برای بنیانگذاری پرستاری، ]حرکت[ مادام نایتینگل را جشن می گیرند و او را به عنوان بنیانگذار پرستاری می شناسند.

در صورتی که اگر محقق باشیم و کتاب دیوان ابن یمین را در زمانی که علاءالدین حاکم سبزوار بوده و ابن یمین او را مدح می کرده، بررسی کنیم، می بینیم ابن یمین از بیمارستانی در «فرومد» که منطقه خوش آب و هوایی از قراء و قصبات سبزوار است،  بحث می کند و از دختران دوشیزه  که باری پرستاری بیماران و تیمار مریضان استخدام و به کار مشغول شده  اند، سخن می گوید. در این دیوان چنین چیزی به این سادگی نوشته شده و معلوم می شود که سیستم پرستاری به وسیله دختران رایج بوده و در این قصبه، هم بیمارستان و هم پرستار بوده است.

چگونه برویم؟

اگر اهل سفر ریلی باشید، بدانید که هر روز یک قطار اتوبوسی تندرو در ساعت هشت صبح به مقصد شاهرود می رود که چهار ساعت و نیم بعد در مقصد خواهید بود. اتوبوس سوارها هم بدانند که هر روز از ساعت هفت صبح تا ۲۲، سرویس هایی از تعاونی یک پایانه مسافربری جنوب به طرف شاهرود می روند که باید برای سوار شدن به آنها ۱۳ و ۲۲ هزار تومان بپردازید. از تهران تا فرومد چیزی حدود ۵۶۰ کیلومتر است. اگر از پایتخت ۴۰۴ کیلومتر مسیر تا شاهرود را طی کنید، فرومد در ۱۰۵ کیلومتری شمال شرقی میامی و ۲۲ کیلومتری غرب داورزن قرار گرفته است. پس از میامی، روستاهای عباس آباد، صدرآباد و کاهک را که طی کنید باید وارد جاده فرعی شوید که به طرف فرومد می رود. فاصله کلاهک تا فرومد حدود ۱۸ کیلومتر است. راه دیگر هم آن است که هنگام ورود به صدرآباد،  از جاده فرعی منتهی به فیروزآباد و فرومد وارد شوید. این مسیر هم از صدرآباد تا فرومد حدود ۱۹ کیلومتر است. این مسیر، شما را از پایتخت پس از حدود ۵:۳۰ ساعت به فرومد می رساند.

کجا بمانیم؟

اگر بتوانید در خانه اهالی با صفای فرومد، شب را به صبح برسانید که فوق العاده است. اما اگر می خواهید شب در هتل اقامت کنید، پیشنهاد ما رفتن به نزدیک  ترین شهر بزرگ پیش روی تان یعنی سبزوار است که از جاده اصلی میامی – سبزوار، حدود ۵۴ کیلومتر فاصله است. هتل کاملیا در بلوار سربداران و میهمانسرای جهان گردی سبزوار گزینه های پیش روی شماست.

چه بخوریم؟

قطعی، کام جوش و قوروتی مهم ترین غذاهای سنتی مردم فرومد است که اگر میهمان شان شوید از شما با این غذاها پذیرایی خواهند کرد.

چه سوغات ببریم؟

بنابر فصلی که به فرومد سفر می کنید می توانید انار، انگور ، انجیر، گردو، توت، شاتوت، فلفل قرمز و گیاهان دارویی چون مرزه و شیرین بیان را از اینجا به خانه ببرید. هر چند فلفل قرمز، کنجد و ادویه به عنوان سوغات شاخص این روستا به حساب می آید. ناگفته نماند زیلوبافی مهم ترین صنعت دستی فرومد است و می توانید نمونه ای از زیلوهای آن را به یادگار داشته باشید.